Delta 4/2024

Zadania

image

Zadanie M 1777

Dana jest nieparzysta funkcja rosnąca \(f.\) Udowodnić, że dla dowolnych liczb \(a,\) \(b,\) \(c\) o sumie zerowej zachodzi nierówność \[f(a)f(b) + f(b)f(c) + f(c)f(a)\leq 0.\]

Rozwiązanie
Bez straty ogólności możemy założyć, że \(a, b\geq 0\) oraz \(c\leq 0.\) Ponieważ \(f\) jest funkcją nieparzystą, mamy \(f(0)=0\) oraz \(f(a+b)=-f(c).\) Dodatkowo z monotoniczności \(f(a+b)\geq f(a)\geq 0\) oraz \(f(b)\geq 0\) i dlatego \(f(a+b)f(b)\geq f(a)f(b),\) czyli \(f(a)f(b)+f(b)f(c)\leq 0.\) Dodając do tego nierówność \(f(c)f(a)\leq 0\) (wynikającą z \({f(c)\leq 0}\)), otrzymamy tezę zadania.
Zadanie M 1778

Dane są liczby całkowite \(0<a<b<c<d.\) Udowodnić, że \[\textup{NWD}(a!+1, b!+1, c!+1, d!+1)<d^{\frac{d-a}{3}}.\]

Rozwiązanie
Oznaczmy \(n=\textup{NWD}(a!+1, b!+1, c!+1, d!+1).\) Wtedy \(n\mid (b!+1)-(a!+1),\) więc \(n\mid (b!-a!)=a![(a+1)\cdot\ldots \cdot b-1].\) Jednakże \(\textup{NWD}(a!+1,a!) = 1,\) stąd \(n\mid (a+1)\cdot\ldots \cdot b-1.\) Wobec tego \[n\leq (a+1)\cdot \ldots \cdot b-1 < b^{b-a} < d^{b-a}.\] Podobnie \(n < d^{c-b}\) oraz \(n < d^{d-c}.\) Zatem \[n^3=n\cdot n\cdot n<d^{b-a} \cdot d^{c-b} \cdot d^{d-c}=d^{d-a},\] co oczywiście daje tezę zadania.
Zadanie M 1779

Dany jest wielokąt, którego każde dwa sąsiednie boki są prostopadłe. Dwa z jego wierzchołków nazywamy wrogimi, jeśli dwusieczne kątów wielokąta wychodzące z tych wierzchołków są prostopadłe. Wykazać, że dla dowolnego wierzchołka liczba wrogich mu wierzchołków jest parzysta.

Rozwiązanie
Połóżmy wielokąt tak, aby wszystkie jego boki były poziome lub pionowe. Wierzchołki wielokąta można podzielić na 4 typy: \(\ulcorner,\) \(\urcorner,\) \(\llcorner,\) \(\lrcorner.\) Oznaczmy liczbę wierzchołków każdego z typów przez \(S_1,\) \(S_2,\) \(S_3,\) \(S_4.\)

Bez utraty ogólności rozważmy wierzchołek \(A\) typu 2. Wtedy wierzchołki, które są z nim wrogie, są typu 1 lub 4, zatem ich liczba to \(S_1+S_4.\) Rozważmy dowolny poziomy bok. Jego lewy koniec może być typu 1 lub 3, natomiast prawy typu 2 lub 4. Każdy wierzchołek jest końcem dokładnie jednego poziomego boku. Ponieważ liczba lewych końców boków poziomych jest równa liczbie wszystkich prawych końców boków poziomych, otrzymujemy równość \(S_1 + S_3 = S_2 + S_4.\) Podobne rozumowanie z bokami pionowymi daje równość \(S_1 + S_2 = S_3 + S_4.\) Łącząc obydwie równości, dostajemy, że \(2S_{1}=2S_{4},\) czyli \(S_1 + S_4=2S_{4}\) jest liczbą parzystą.

Zadanie F 1093

Komin ma wysokość \(H = 50\) m. Temperatura gazu w kominie \(T_K = 350\) K, a temperatura powietrza na zwenątrz \(T_0 = 270\) K. Oszacuj prędkość, z jaką ciepły gaz wydostaje się z komina. Przyspieszenie ziemskie \(g \approx\) 10 m/s\(^2.\) Dla uproszczenia przyjmujemy, że na zewnątrz i wewnątrz komina mamy powietrze (ten sam gaz).
Wskazówka: Spowodowane grawitacją zmiany gęstości powietrza do wysokości 50 m można pominąć.

Rozwiązanie
Na szczycie (u wylotu) komina ciśnienie gazu na zewnątrz i wewnątrz komina jest takie samo. Przy powierzchni ziemi ciśnienie na zewnątrz jest większe od ciśnienia wewnątrz, bo gaz w kominie jest cieplejszy i w związku z tym ma mniejszą gęstość. Wznoszenie się ciepłego gazu w kominie spowodowane jest różnicą zewnętrznych ciśnień powietrza na dole komina, \(p(0),\) i u jego szczytu, \(p(H).\) Zgodnie z prawem Bernoulliego wzdłuż linii prądu gazu o gęstości \(\rho\) poruszającego
się z prędkością \(v\) w polu grawitacyjnym o przyspieszeniu \(g\) wartość wielkości \[p + \rho gh + \frac{1}{2}\rho v^2\] pozostaje stała – \(h\) oznacza wysokość punktu nad wybranym poziomem odniesienia. Po podstawieniu danych dla ,,początku” (\(h=0\)) i ,,końca” (\(h = H\)) strumienia gazu w kominie otrzymujemy równanie: \[p(0) = p(H) + \rho_K v^2 + \rho_K gH,\] w którym \(\rho_K\) oznacza gęstość gazu w kominie, a \(v\) jego prędkość u szczytu komina, natomiast \(p(0)\) i \(p(H)\) oznaczają ciśnienie powietrza na zewnątrz komina, gdzie ma ono gęstość \(\rho_0.\)
U wylotu komina ciśnienie wewnątrz jest równe ciśnieniu atmosferycznemu na zewnątrz. Mamy więc: \(p(0) - p(H) = \rho_0 gH\)
(pomijamy zmiany gęstości gazu z wysokością). Otrzymujemy: \[\begin{gathered} \rho_0 gH - \rho_K gH = \frac 12\rho_K v^2 \ \Rightarrow \\[-4pt] \Rightarrow \ v^2 = 2gH{\left(\frac{\rho_0-\rho_K}{\rho_K}\right)}. \end{gathered}\] Gęstość gazu doskonałego o temperaturze \(T,\) pod ciśnieniem \(p\) jest proporcjonalna do ilorazu \(p/T,\) a więc \(\rho_0 \propto p(H)/T_0\) oraz \(\rho_K \propto p(H)/T_K\) i ostatecznie: \[v^2 = 2gH{\left(\frac{T_K - T_0}{T_0}\right)}.\] Po podstawieniu danych liczbowych: \(v \approx 17\) m/s.
W polu grawitacyjnym ziemi, w temperaturze 300 K gęstość powietrza na wyskości 50 m stanowi 99,4% gęstości przy powierzchni ziemi. Dym w kominie jest skomplikowaną mieszaniną gazów i pyłu niespalonych resztek paliwa. Nasz prosty model odpowiada raczej szybom wentylacyjnym niż kominom. Oszacowana wartość prędkości uzmysławia, dlaczego trudno jest gasić pożary wysokich budynków.
Zadanie F 1094

Zabytkowy zegar szafkowy ma wahadło wykonane z mosiądzu. Chód zegara został dokładnie wyregulowany w temperaturze \(t_1 = 25\). Zimą w pomieszczeniu, w którym stoi zegar, panuje temperatura \(t_2 = 18\). Czy zimą zegar spieszy się, czy późni? Po jakim czasie odstępstwo wskazań od dokładnego czasu przekroczy 1 minutę? Współczynnik rozszerzalności termicznej mosiądzu \(\beta = 19\cdot 10^{-6}\) K\(^{-1}.\)

Rozwiązanie
Okres drgań \(T\) wahadła fizycznego o masie \(m,\) momencie bezwładności \(I\) względem osi obrotu odległej o \(d\) od środka masy wahadła wynosi (\(g\) oznacza przyspieszenie ziemskie): \[T = 2\pi \sqrt{\frac{I}{mgd}}.\] Zmianie temperatury o \(\Delta t = t_2 - t_1\) towarzyszy zmiana odległości atomów materiału wahadła \(\alpha = 1 + \beta \Delta t\) razy. W tym samym stosunku zmieni się też odległość osi obrotu od środka masy wahadła, przyjmując wartość \(d' = \alpha d,\) a moment bezwładności przyjmie wartość \(I' = \alpha^2 I.\) Masa wahadła oczywiście pozostaje niezmieniona. Tym samym zimą okres wahadła wyniesie: \[T' = 2\pi \sqrt{\frac{I'}{mgd'}} = T\sqrt{\alpha}.\] Dla podanych wartości temperatur zimą \(\alpha = 1 - 1{,}33\cdot 10^{-4} < 1,\) co oznacza, że zegar się spieszy. Różnica wskazań w stosunku do czasu dokładnego wyniesie więc 1 minutę po około 1,5\({}\cdot 10^4\) minutach, czyli po około 250,6 godziny, tj. ponad 10 dniach, jeśli założymy, że przez cały ten czas w pomieszczeniu panowała temperatura \(t_2 = 18\) . Warto zauważyć, że, jak pokazuje nasze rozumowanie, wszystkie zegary z wahadłami wykonanymi z mosiądzu o takim samym składzie będą się jednakowo spieszyły.